چگونه خواب‌ديدن خود را كنترل كنيم؟
اثري از عليرضا معصومي
آيا مي‌شود آن‌چه شب‌ها به خوابمان مي‌آيد را كنترل و هدايت كنيم؟ آيا آن‌چه در فيلم تازه اكران شدهٔ «سرآغاز» (Inception) پخته و پرورانده شده ريشه در حقيقت دارد؟
در اين فيلم علمي-تخيلي آمريكايي كه شانزدهم ژوئيه اكران شد يك سرمايه‌دار بزرگ ژاپني مي‌كوشد با به‌كارگيري متخصصان نفوذ به خواب و رؤيا، ايده‌اي مخرب را در ذهن وارث اصلي شركت رقيب خود بكارد.
براي بررسي پرسش‌هاي بالا، نشريه علمي «ساينتيفيك امريكن» اخيرا مصاحبه‌اي انجام داده‌است با دردره برت (Deirdre Barrett) كارشناس روان‌شناسي در دانشگاه هاروارد و مؤلف كتابي به نام «هيئت خواب» (The Committee of Sleep) كه در زمينه چاره‌يابي براي مشكلات از طريق كنترل خواب نوشته شده‌است.
در بخش‌هايي از اين مصاحبه مي‌خوانيم:
جوردن لايت (مصاحبه‌گر): همهٔ ما با خواب ديدن آشنا هستيم، اما تعريف علمي آن چيست؟
دردره برت: معني تحت‌اللفظي آن تجربه كردن حكايت‌ها و داستان‌هايي در حين خواب است. گروهي هم خواب‌ديدن را آن قسمت از تجربه خواب تعريف مي‌كنند كه در حين حركات سريع چشم رخ مي‌دهد ولي تحقيقات اين نظر را اثبات نكرده‌است.
چرا به نظر مي‌آيد كه بيشتر خواب‌ديدن‌ها مربوط به همان قسمتي از خواب است كه در آن چشم‌ها بسته‌اند ولي به سرعت حركت مي‌كنند؟
قسمت حركات تند چشم تنها قسمتي از خواب است كه فعاليت بخش اعظم قشر مخ در آن تقريباً به همان اندازه فعاليتش در زمان بيداري است. در كل اين‌طور به نظر مي‌آيد كه فعاليت‌هاي بخش پاييني ساقهٔ مغز باعث بيدار شدن قشر مخ مي‌شود و در نتيجه، قشر مخ پس از فعال شدن، انديشه‌هايي منظم و معني‌دار را ترتيب مي‌دهد.
البته هر چند وقت يك‌بار به موردهايي برمي‌خوريم كه افراد در آن قسمت از خواب كه چشم‌ها حركت ندارند هم خواب‌هاي داستانوار و كاملي را ديده و گزارش مي‌كنند، اما اين موردها بيشتر مربوط به افرادي است كه ضربه‌هاي روحي بزرگي به آن‌ها وارد شده بوده يا كارشان داراي شيفت‌هاي متغير زيادي است.
بنابر اين ممكن است اين امر به حالت‌هاي غير معمول مرتبط باشد.
آيا در حين خواب‌ديدن، بخش‌هايي از مغز بيشتر از بقيه قسمت‌ها فعاليت دارند يا اين امر به نوع رؤيا بستگي دارد؟
در آن قسمت از خواب كه چشم‌ها حركات تند دارند بخش جلويي مغز هم به حالت نيمه‌خاموش درمي‌آيد. اين همان بخشي است كه مأمور سانسور رفتار و افكار ما در طي روز است.
بخش جلويي مغز همان جايي است كه افكار را با آن‌چه جامعه «ناشايست» دانسته محك مي‌زند و همان قسمتي است كه به شما مي‌گويد: «اين كاري كه مي‌كني منطقي نيست.»
براي همين، وقتي كه مشكلات و گرفتاري‌ها در خواب به سراغمان مي‌آيند و مغز، راه حل‌هاي جالبي هم براي آن‌ها ارائه مي‌دهد، منطق اين راه حل‌ها با منطق چاره‌يابي‌هاي افكار روزانه فرق دارد. راه حل‌هاي برآمده از خواب‌ديدن، زياد از خطوط مستقيم و راه‌هاي راست پيروي نمي‌كنند.
چطور مي‌شود در خواب براي مشكلات چاره‌يابي كرد؟
براي اين كار اول بايد پيش از به خواب رفتن به آن مشكل فكر كنيد و ببينيد كه آيا مي‌توانيد از اين مشكل يك تصوير ساخته و در ذهنتان آن را مجسم كنيد.
بعد سعي كنيد تا اين تصوير را در ذهنتان نگه داريد و آخرين چيزي باشد كه پيش از به خواب رفتن به آن فكر كرده‌ايد.
براي اثر بهتر، چيزي كه به تصوير آن مشكل شباهت داشته‌باشد را روي پاتختي كنار تخت خواب بگذاريد. مثلاً اگر مشكل شخصي با كسي داريد عكس او را بگذاريد يا اگر نقاش هستيد يك بوم سفيد نقاشي در كنار تخت بگذاريد. يا اگر دانشمند هستيد دستگاه نيمه‌تمام خود را كنار تخت خواب قرار دهيد و اگر رياضي‌دان هستيد كاغذ مسئله‌هاي دشواري كه به دنبال اثباتشان هستيد را بگذاريد.
مسئله مهم ديگر اينست كه وقتي بيدار شديد زود از تخت درنياييد. اگر پس از بيدار شدن حواستان به چيز ديگري پرت بشود نيمي از رؤياها ديگر يادتان نمي‌آيد. بعد از بيدار شدن در همان حالت قبل دراز بكشيد، اگر خوابي كه ديده‌ايد همان لحظه يادتان نمي‌آيد ببينيد كه آيا احساس خاصي در خود حس مي‌كنيد و به آن احساس توجه كنيد. با اين كار همه محتواي رؤيا رفته‌رفته به ذهنتان برمي‌گردد.
من اين آزمايش را يك هفته تمام بر روي دانشجويان انجام دادم و ۵۰ درصد از آن‌ها در مورد مشكلاتشان خواب ديدند و يك‌چهارم از آن‌ها موفق به حل آن مشكل در خواب شد.
اگر بخواهيم در مورد فرد مشخصي يا مورد مشخصي خواب ببينيم بايد چه كار كنيم؟
اگر براي مثال مي‌خواهيد خواب يكي از درگذشتگان يا بستگان دور از خود را ببينيد هم خوب است عكسي از او را در كنار تخت بگذاريد و پيش از خواب به آن نگاه كنيد يا جمله‌اي كوتاه در مورد موضوع خواب و يا تصويري از موضوع را به عنوان آخرين تصوير پيش از خواب در ذهن نگه داريد.
اگر براي نمونه دلتان براي خواب‌ديدن در مورد پرواز تنگ شده عكسي از يك انسان در حال پرواز را روي پاتختي بگذاريد.
آيا مي‌شود در خواب، متوجه بشويم كه داريم خواب مي‌بينيم؟
بله. به اين پديده مي‌گويند رؤياي روشن. اين‌گونه رؤياها خيلي كم پيش مي‌آيند و ۱ درصد از خواب‌ديدن‌ها را شامل مي‌شوند. اگر در حالي كه به خواب فرومي‌رويد به خود بگوييد: «امشب موقع خواب‌ديدن مي‌خواهم متوجه خواب‌ديدنم بشوم» اين كار كمك مي‌كند تا شانس رخ دادن رؤياي روشن را افزايش بدهيد.
از مهم‌ترين عوامل ديگر كه به وقوع رؤياي روشن كمك مي‌كند خوابيدن به اندازه كافي است زيرا كم‌خوابي باعث مي‌شود تا قسمت حركات تند چشم كوتاه‌تر بشود. ما در طول خواب شبانه، هر ۹۰ دقيقه وارد مرحله حركت تند چشم‌ها مي‌شويم. طول اين مرحله هر بار به طور تصاعدي از بار قبل طولاني‌تر مي‌شود و اگر شما شب‌ها هشت ساعت خواب عادي را نداشته‌باشيد بخش بزرگي از مرحله خواب‌ديدن را از دست مي‌دهيد.
كنترل خواب و رؤياي ديگران چطور؟ آيا چنين چيزي ممكن است؟
گهگاه راه‌هايي براي تأثير گذاشتن بر روي رؤياهاي ديگران وجود دارند براي مثال استفاده از تحريك‌كننده‌هاي حسي. براي نمونه دانشمندان دستگاهي را به روي صورت افراد نصب كرده‌اند كه با تشخيص مرحله حركت تند چشم شروع به پاشاندن نوري ضعيف و قرمزرنگ به صورت آن‌ها مي‌كند. نتايج اين آزمايش نشان داد كه اين كار باعث مي‌شود تا افراد در جريان داستان‌پردازي‌هاي خواب خود نوري قرمز و سوسوزننده هم ببينند.
برخي ديگر از دانشمندان، بخش‌هايي از مغز افراد را در حين بيداري در معرض تحريك‌هاي مغناطيسي قرار داده‌اند و توانسته‌اند با اين‌كار باعث تغيير نوع خواب‌ديدن بشوند و درصد شاد بودن يا غمناك بودن رؤيا را تغيير دهند.
تحريك‌كننده‌هاي شنيداري بهترين نوع محرك‌ها هستند مثلاً حرف زدن آرام يا افزودن صداي آب در پيرامون شخص در حال خواب. البته در مورد محرك‌ها بايد محدوده دقيقي را رعايت كرد تا باعث بيدار شدن افراد نشود.
ما هم‌چنين هم‌اينك با تصويربرداري از مغز به هنگام خواب، توانسته‌ايم نوع رؤياهاي افراد را به‌درستي حدس بزنيم. با بهتر شدن تصويربرداري‌ها كه فعاليت بخش‌هاي مغز را نشان مي‌دهند و نوع رؤياها را نشان مي‌دهند و با به‌كارگيري محرك‌هاي پيشرفته‌تر شايد بتوان در آينده دستكاري بيشتري در رؤياهاي افراد انجام داد.
تبادل
لینک هوشمند
